TP.HCM – Phát triển dải đô thị hai bên sông Sài Gòn: Từ tầm nhìn chiến lược đến động lực tăng trưởng

Sông Sài Gòn – không gian chiến lược trong quy hoạch thành phố

Sông Sài Gòn, dài gần 256 km, chảy qua trung tâm TP.HCM trước khi đổ ra sông Đồng Nai, từ lâu đã đóng vai trò như “trục xương sống” của thành phố. Tuy nhiên, trong nhiều thập kỷ, quỹ đất hai bên bờ sông chưa được khai thác hiệu quả; phần lớn diện tích vẫn là cảng, kho bãi, hoặc khu dân cư tự phát, thiếu hạ tầng đồng bộ.

Trong bối cảnh đô thị hóa mạnh mẽ, dân số TP.HCM đã vượt 10 triệu người, nhu cầu về không gian sống chất lượng cao, giao thông thông suốt và không gian công cộng ven sông ngày càng cấp thiết. Chính vì vậy, việc biến sông Sài Gòn thành “mặt tiền đô thị” được đưa vào Quy hoạch chung TP.HCM đến 2040, tầm nhìn 2060 như một định hướng chiến lược.

Định hướng quy hoạch: “Biến dòng sông thành trục phát triển”

Theo định hướng mới, thành phố đặt mục tiêu phát triển một dải đô thị liên tục dọc hai bờ sông Sài Gòn, từ Củ Chi, Bình Dương đến Nhà Bè, Cần Giờ. Điểm nhấn của quy hoạch này bao gồm:

• Tích hợp không gian công cộng và công viên ven sông: mở rộng các hành lang xanh, tạo lối đi bộ, đường xe đạp, bến thuyền du lịch.
  
• Phát triển bất động sản đô thị – thương mại – dịch vụ cao cấp: tận dụng lợi thế cảnh quan, hình thành chuỗi cao ốc văn phòng, khu thương mại, khách sạn 5 sao và khu dân cư ven sông.
  
• Kết nối giao thông thủy – bộ – metro: khai thác tiềm năng giao thông thủy, đồng thời liên kết với metro số 1, cầu Thủ Thiêm, hầm vượt sông, các tuyến vành đai.
  
• Chuyển đổi quỹ đất cảng, kho bãi cũ: nhiều cảng ven sông (như Ba Son, Khánh Hội, Tân Thuận) đã hoặc sẽ di dời, mở ra cơ hội tái phát triển thành khu đô thị hiện đại.
  
• Bảo tồn và cân bằng sinh thái: dành quỹ đất đáng kể cho cây xanh, mặt nước, đảm bảo chống ngập, ứng phó biến đổi khí hậu.

Điểm đặc biệt của quy hoạch này là sự hợp tác quốc tế. Thành phố đã mời Viện Quy hoạch vùng Paris (IPR) và nhiều chuyên gia từ Hàn Quốc, Singapore tham gia để học hỏi mô hình thành công của các đô thị ven sông lớn trên thế giới.

Tác động kinh tế – xã hội

Việc hình thành dải đô thị ven sông Sài Gòn không chỉ mang tính chỉnh trang đô thị, mà còn mở ra cú hích kinh tế mới cho TP.HCM.

• Gia tăng giá trị bất động sản: Theo các báo cáo thị trường, đất ven sông tại Thủ Thiêm, Bình Thạnh, quận 7, Nhà Bè đã tăng giá 20–40% trong 5 năm qua. Khi quy hoạch được triển khai, giá trị còn tiếp tục tăng mạnh, tạo nguồn thu lớn từ đất đai cho thành phố.
  
• Thúc đẩy du lịch và dịch vụ: Sông Sài Gòn có lợi thế tự nhiên để phát triển du lịch đường sông, nhà hàng nổi, phố đi bộ ven sông, tổ hợp giải trí. Điều này giúp TP.HCM trở thành “thành phố bên sông” thay vì chỉ là “thành phố cảng”.
  
• Cải thiện môi trường sống: Các công viên ven sông sẽ giúp giảm nhiệt đô thị, tăng tỷ lệ cây xanh trên đầu người, giải quyết tình trạng thiếu không gian công cộng hiện nay.
  
• Tăng tính cạnh tranh quốc tế: Hình ảnh một đô thị năng động, hiện đại, có bờ sông đẹp sẽ góp phần nâng tầm vị thế TP.HCM, thu hút vốn FDI và chuyên gia quốc tế.

Thách thức đặt ra

Dù tiềm năng rất lớn, quá trình phát triển dải đô thị ven sông Sài Gòn cũng đối mặt với nhiều thách thức:

• Quản lý quy hoạch đồng bộ: tránh tình trạng manh mún, mỗi dự án một kiểu, dẫn đến phá vỡ tổng thể cảnh quan.
  
• Bài toán di dời dân cư và tái định cư: hàng chục nghìn hộ dân sinh sống dọc bờ sông, cần có chính sách hỗ trợ hợp lý để tránh xung đột xã hội.
  
• Rủi ro ngập lụt và biến đổi khí hậu: sông Sài Gòn là vùng hạ lưu, chịu tác động thủy triều. Quy hoạch cần tích hợp hạ tầng chống ngập, bờ kè sinh thái.
  
• Bảo tồn giá trị văn hóa – lịch sử: nhiều bến cảng, di tích dọc sông có giá trị lịch sử, cần được giữ lại như một phần ký ức đô thị.

Bài học từ quốc tế

TP.HCM có thể tham khảo các mô hình thành công như:

• Seoul (Hàn Quốc): phục hồi suối Cheonggyecheon thành không gian xanh ngay giữa trung tâm.
  
• Shanghai Corniche (Trung Quốc): biến khu công nghiệp cũ thành tuyến phố ven sông Huangpu hiện đại, kết hợp thương mại – dịch vụ – cảnh quan.
  
• Singapore – Marina Bay: phát triển cả một khu CBD ven vịnh với không gian công cộng đặc sắc, biến nơi đây thành biểu tượng quốc tế.
  

Điểm chung là sự kết hợp chặt chẽ giữa nhà nước và tư nhân, quản lý quy hoạch minh bạch và chú trọng hài hòa giữa phát triển – sinh thái.

Triển vọng tương lai

Nếu thực hiện thành công, dải đô thị ven sông Sài Gòn sẽ trở thành “trục cảnh quan – kinh tế” mới của TP.HCM, sánh ngang các thành phố ven sông hàng đầu châu Á.

Trong tầm nhìn 2040–2060, dòng sông không chỉ là cảnh quan tự nhiên, mà còn là không gian sống, làm việc, giải trí và văn hóa. Khi đó, người dân thành phố sẽ có thể đi bộ, đi xe đạp, tham gia các sự kiện cộng đồng ven sông; còn doanh nghiệp thì hưởng lợi từ môi trường kinh doanh năng động, gắn liền với hình ảnh một “thành phố toàn cầu bên dòng sông”.

???? Như vậy, phát triển dải đô thị hai bên sông Sài Gòn không chỉ là một dự án quy hoạch, mà là tuyên ngôn về tầm nhìn phát triển của TP.HCM trong thế kỷ 21 – hiện đại, bền vững, giàu bản sắc.

Cre: Stephen Huy